Systemisch bekeken: de kracht van rituelen

Ken je dat? Dat je weer naar een verjaardag moet, en er eigenlijk geen zin in hebt? Weer diezelfde koppen, hetzelfde kringetje, dezelfde gesprekken…

Het vieren van een verjaardag is een ritueel binnen een familie-systeem, en een sociaal systeem. Naast taart eten en cadeautjes is het een belangrijk moment om je te her-inneren dat je op deze dag op aarde bent gebracht. Dat je moeder je het leven heeft gegeven. En zo zijn er vele rituelen: babyshowers, huwelijksfeestjes, vrijgezellenfeestjes, begrafenissen en nog veel meer. Als we niet oppassen zijn we vooral bezig met de uiterlijkheden en de vorm, zonder stil te zijn bij de oorsprong en de betekenis ervan. 

Rituelen hebben een systemische functie. Op deze momenten staan we stil bij wat belangrijk is in het leven en de bijbehorende transformaties. De systemische principes als uitwisseling in geven en nemen, de natuurlijke ordening en het hebben van een (andere) plek worden gememoreerd. 

Er zijn ook rituelen die in onze cultuur bijna niet meer voorkomen. Denk daarbij aan het moment dat een meisje voor het eerst ongesteld wordt. In sommige gemeenschappen word dit als moment van vruchtbaarheid gevierd en is het een belangrijke mijlpaal in de transitie van meisje naar vrouw. Een nieuw evenwicht binnen het familie-systeem is dan aan de orde.

We maken allemaal deel uit van meerdere systemen, die ieder hun eigen rituelen hebben. Denk aan school, aan werk, aan sport en aan de kerk. Vaak vragen we ons af wat het nut van al die rituelen is, maar dat doen we dan vanuit ons eigen perspectief. Het is interessant om de rituelen te beschouwen vanuit het perspectief van het totale systeem en de betekenis ervan. 

Bij studentenverenigingen is de ontgroening een belangrijk ritueel. Helaas is er veelal sprake van excessen. Maar het is ook goed om stil te staan bij de functie van dit ritueel. De leidende principes van de vereniging (mores) worden ingeprent, de ordening wordt duidelijk neergezet, uitwisseling is een vereiste om te overleven en iedereen kan zijn plek veroveren. Loyaliteit groeit, wat het totale systeem versterkt. Met een levenslange verbinding als gevolg.

Ook op ons werk vinden we rituelen. Denk daarbij aan de manier waarop nieuwe mensen ontvangen worden binnen bedrijven (onboarding), aan de manier waarop jubilea gevierd worden, aan het jaarlijkse (kerst) feestje en aan de manier waarop afscheid genomen wordt van mensen. Helaas worden dit soort rituelen vaak geschrapt, omdat men het nut en de (economische) waarde er niet van inziet. Dat is jammer en zelfs schadelijk. 

Bij een grote verandering in of van een organisatie is het gebruikelijjk om iedereen bij elkaar te roepen om de plannen voor de toekomst te delen. De neiging is dan om vooral vooruit te kijken. Zelden wordt terug gekeken, het verleden geëerd en die periode gemarkeerd. Dat is jammer, want het ritueel om het oude te eren is een vereiste om het nieuwe volledig welkom te kunnen heten, zonder dat er weerstand (hoeft) te ontstaan. Vaak ontstaat weerstand namelijk als belangrijke waarden uit het verleden niet worden gezien en erkend.  

Wat ons betreft zorgen rituelen voor vitaliteit in systemen en zeker ook in organisatie-systemen. Met het verdwijnen van rituelen verdwijnt een deel van de vitaliteit en zal de organisatie niet de maximale resultaten boeken.

Dus als je binnenkort weer zo’n feestje hebt, denk dan eens aan het belang van dat ritueel voor het systeem en voor de vitaliteit ervan. En die vitaliteit is ook weer een bron voor jou. Fijne verjaardag!